Bu makale sizi ve yakınlarınızı kalça protezi ameliyatı ile ilgili bilgilendirmek amacıyla Doç. Dr. M. Nuri Erdem tarafından hazırlanmıştır. Cerrahi işlem, ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası bakım, ameliyatın faydaları ve riskleri, ameliyat sonrası süreç ile ilgili bilgiler verilmektedir. Total kalça protezi ameliyatı ile ilgili aklınıza takılabilecek pek çok sorunun cevabının yazının devamında bulabileceksiniz.
Normal kalça eklemi nasıl çalışır?
Kalça eklemi femur (uyluk) ve pelvis (leğen kemiği) kemiklerinin bir araya gelmesi ile oluşan bilyeli yatak biçiminde bir eklemdir. Ayağa kalkmak, yürümek gibi basit günlük aktivitelerde kalça ekleminin fonksiyonu çok önemlidir. Bu nedenle yıpranmış ya da zedelenmiş bir kalça eklemi ile yaşamak hem acı verici hem de rahatsız edicidir. Ama yaşamınızı böyle sürdürmek zorunda değilsiniz. Pek çok durumda diz ekleminin tümü ya da hasar görmüş olan parçası bir ortopedik cerrah tarafından değiştirilebilir.
Kalçanızda neden ağrı olur?
Kalçanızdaki ağrı kronik bir hastalığa, iyi tedavi edilmemiş bir yaralanmaya ya da yaşlandıkça sürekli kullanmanın getirdiği aşınmaya bağlı olabilir. Kalça eklemindeki ağrı ve fonksiyon kaybının en sık nedeni artrit, yaygın bilinen adı ile kireçlenmedir. Yaşınız ne olursa olsun sorunlu bir kalçanız varsa günlük yaşam aktivitelerinin pek çoğunu yapamaz hale gelirsiniz. Bu ilerleyici bir süreçtir, zamanla kişisel bakımınız dahil zorunlu ihtiyaçlarınızın çoğunu tek başına yapamamanıza neden olur.
Ameliyat bir çözüm müdür?
Kalça ekleminin aşınmaya bağlı fonksiyonlarını kaybettiği durumlarda eklemin değiştirilmesi pek çok durumda kalça ağrılarına çare olur. Yapılacak ameliyat ile hasarlı kalça eklemi yerine protez adı verilen yapay bir eklem takılır. Hayatınızı kalça ağrısı çekerek yaşamak zorunda değilsiniz. Pek çok kişi kalça protezi ameliyatı sonrası ağrı çekmeden hareket yeteneğine yeniden kavuşur.
Kalça eklem replasmanının faydaları nelerdir?
Ameliyat sonrası eklem ağrısı tamamen geçer ya da büyük ölçüde azalır. Azalan ağrı kalça eklemini daha rahat ve daha çok kullanmanızı sağlar, bu da bacak kaslarını geliştirir ve gücünün artmasını sağlar. Günlük işlerinizi ve zorlu olmayan aktivitelerinizi tek başına yapabileceğiniz için yaşam kaliteniz yükselir. Yerleştirilen protezler oldukça uzun ömürlüdür, bu da yıllar boyunca rahat hareket edebilmenizi sağlar.
Total kalça protezi kimlere yapılır?
Herhangi bir sebepten kalça eklem kıkırdağı hasarlanmış veya tamamen kaybolmuş hastalara uygulanmaktadır. Kıkırdak dokusu kendini yenileyemediği eklemin eski fonksiyonlarına kavuşması ancak eklemin protez ile değiştirilebilmesi ile mümkün olmaktadır. Tabi ki ameliyata kadar uzanan süreçte ilaçlar, enjeksiyonlar, fizik tedavi gibi pek çok konservatif tedavi yöntemi denenir. Bu tedavilerden fayda göremeyen hastalara total kalça protezi önerilir.
Ameliyat kararı nasıl alınır?
Unutmayınız; bu ameliyat doktorunuzun sizin ameliyat olmanız gerektiğine inandığı, sizin de doktorunuza inandığınız, aciliyeti olmayan elektif bir ameliyattır. Ameliyat öncesi tüm sağlık geçmişiniz, kullandığınız ilaçlar, daha önce gördüğünüz tedaviler, varsa diğer hastalıklarınız ayrıntılı olarak tetkik edilir. Ortopedist tarafından muayene sırasında kalçanızdaki ağrılı noktalar, şişlikler, kalça çevresi kasların gücü, tendonların esnekliği ve kalça eklem hareket açıklığı değerlendirilir. Röntgen ile kalça eklem aralığındaki daralma ve düzensizlikler değerlendirilir. Ameliyat kararı alabilmek için radyolojik tetkik olarak röntgen tek başına yeterlidir.
Ameliyat planı nasıl yapılır?
Anamnez, fizik muayene ve radyolojik tetkikler sonrası yaşınız ve kalçanızdaki hasarın kapsamına göre eklem protezinin nasıl yerleştirileceği ve yapılacak ameliyattan elde edilecek olası kazanımlar sizinle paylaşılır. Bu aşamadan sonra muhtemel ameliyat zamanı ve anestezi değerlendirmesi için hastaneye başvuracağınız gün belirlenir.
Ameliyat öncesi yapmanız gerekenler nelerdir?
Eğer sigara içiyorsanız bırakmaya ya da azaltmaya çalışın. Doğru beslenmeye dikkat edin ve aldığınız alkol miktarını azaltın. Bu iyileşmenize yardımcı olur ve ameliyat sonrası oluşabilecek komplikasyonları azaltır. Reçetesiz satılan ilaçlar dahil kullandığınız tüm ilaçları doktorunuza bildirin. Özellikle kan sulandırıcı ilaçların ameliyattan önce kesilmesi ve gerekirse ameliyata kadar başka ilaçlar ile idamesi gerekebilmektedir. Varsa diş ve diş eti problemlerinizi tedavi ettirin ya da devam eden tedavinizi tamamlayın. Aksi halde ağızınızdaki mikroplar kana karışarak protezde enfeksiyon meydana getirebilir ve bu da iyileşmenizin gecikmesine ya da tekrar ameliyat olmanıza neden olabilir.
Ameliyat öncesi evde yapılması gerekenler nelerdir?
Basit önlemler ameliyat sonrası evde rahat etmenizi sağlayabilir. Eviniz iki katlı ise kendinize alt katta tüm ihtiyaçlarınızı karşılayabileceğiniz bir düzen oluşturun. Ayağınızın takılmasına neden olabilecek halı, kilim veya kabloları kaldırın ya da yere sabitleyin. Eşyalarınızı beliniz ile omzunuz arasındaki yükseklikteki raflara yerleştirin, bir şey almak için uzanmak ya da eğilmek zorunluluğunu azaltmaya çalışın. İlk üç haftalık dönemde size refakat etmesi için bir yakınınız veya yardımcı ile görüşün. Bir süre alçak yerlere oturamayacağınızdan yüksek tuvalet iskemlesi ya da klozet yükseltici edinin.
Anestezi tarafından değerlendirmede neler önemlidir?
Anestezi rejyonel ya da genel olarak planlanabilir. Bu tercih size ve anestezi hekiminin sizi değerlendirdikten sonraki ortak karara bağlıdır. Bu değerlendirmede mevcut hastalıklarınız, kullandığınız ilaçlar, geçirdiğiniz ameliyatlar ve genel sağlık durumunuz göz önüne alınarak sizden bazı laboratuvar tahlilleri ve radyolojik tetkikler istenir. Eğer anestezi hekimi gerekli görürse kardiyoloji, göğüs hastalıkları vs gibi diğer branş hekimleri ile sizi konsulte eder. Ameliyat öncesi dönemde mevcut hastalıklarınıza bağlı bir tedavi görmeniz gerekiyorsa bu tedavinin süresi ve niteliği belirlenir.
Ameliyatın riskleri nelerdir?
Yapılacak işleme ait riskler iki grupta toplanır. Birincisi anesteziye bağlı risklerdir ve daha çok sizin mevcut olan hastalıklarınıza bağlıdır. Bu riskler anestezi değerlendirmesinde sizinle paylaşılacaktır. Total kalça protezi ameliyatına ait başlıca riskler enfeksiyon, kan pıhtılaşması, aşınma, protezin yerinden çıkması ya da gevşemesi ve ameliyat bölgesindeki damar ya da sinirlerin hasar görmesi olarak sıralanabilir. Bu risklerin oranı yaklaşık %1-1.5 oranındadır. Tüm bu risklerden uzak durabilmek için gerek ameliyat sırasında, gerekse sonrasında her türlü önlem cerrahi ekip tarafından alınacak size bu konuda ayrıntılı bilgilendirme yapılacaktır.
Ameliyat günü yapmanız gerekenler nelerdir?
Ameliyat öncesinde en az 8 saat aç kalmanız gerekmektedir. Ameliyat günü erkenden hastaneye gelmeniz beklenir. Sizden birtakım formları doldurmanız istenecektir. Tedirgin ve heyecanlı olmanız normaldir, ancak kaygılanmayın, bu ameliyatlar genelde çok olumlu sonuç verir. Ameliyat öncesi hastanede ameliyatı yapacak hekim sizi tekrar görecek ve ameliyat saati ile ilgili bilgilendirecektir.
Ameliyat ne kadar sürer?
Ameliyathaneye alındıktan sonra anestezi işlemleri, hasta pozisyonu, temizlik ve örtüm yaklaşık bir saat kadar sürmektedir. Ameliyat bu ön hazırlığın arkasından başlayacaktır. Ek işlemlerin yapılmayacağı rutin bir kalça protezi ameliyatı yaklaşık 60-90 dakika civarında sürmektedir. Ameliyathaneden derlenme odasına alınacaksınız. Burada yaklaşık 30-60 dakika genel durumunuz sürekli takip edilecek, ağrı kesici ilaçlar verilecek, sonra servisteki odanıza alınacaksınız.
Ameliyat günü nasıl hissederim?
Ameliyattan çıktığınızda idrar sondası, intravenöz damar yolu ve kalçanızda dren takılı olduğunu göreceksiniz. Ayrıca kan pıhtılarının yaratacağı riskleri azaltmak için özel çoraplar giydirildiğini göreceksiniz. Yeni takılan eklemin anormal hareketler yapmasını engellemek amacıyla bacaklarınızın arasına süngerden ya da normal bir yastık yerleştirilebilir. Ameliyat günü ayağa kalkmamanız gerekmektedir. Ancak yatak içerisinde kendinize pozisyon vermek mümkündür. Bu konudaki tüm ihtiyaçlarınız yardımcı sağlık personelleri tarafından karşılanacaktır. Tüm ilaçlar size damar yolundan verilecektir. Ameliyat bittikten 4 saat sonra su içmenize ve ilk öğününüzü yemenize izin verilecektir.
Ağrım olacak mı?
İlk birkaç gün ağrı kesiciler damar yolundan verilecektir. İlaçlara rağmen bir miktar ağrı duymanız gayet normaldir. Ancak ilaçlar ağrınızı azaltmıyorsa hemşirelere haber vererek ek ağrı kesici talep edebilirsiniz. PCA (patient controlled analgesia) cihazı ile tehlike sınırını aşmadan, ağrınız için ilacınızı kendiniz uygulayabilirsiniz. Ağrınız olduğunda bir düğmeye basarak damar yolundan belli bir dozda ilacın vücudunuza girmesini sağlarsınız.
Ne zaman ayağa kalkıp yürüyebileceğim?
Ameliyatın ertesi günü (1. gün) sabah bir yürüteç yardımı ile ayağa kalkmanız ve yürümeniz istenecektir. Yataktan nasıl kalkacağınız, yürüteç ile nasıl yürüyeceğiniz, koltuk ya da sandalyeye nasıl oturacağınız ve tekrar yatağa nasıl döneceğiniz size doktorunuz ya da fizyoterapistiniz tarafından gösterilecektir. Yeni ekleminize yük verip veremeyeceğiniz ya da ne kadar ağırlık verebileceğiniz size öğretilecektir.
Ameliyat sonrası fizik tedavi gerekecek mi?
Ameliyatın 1. Gününden itibaren yapmanız gereken basit egzersizler size gösterilecektir. Bacağınızı nasıl güçlendireceğinizi, yürümeyi ve akciğerlerinizi temizlemeyi öğreneceksiniz. Ayrıca yeni ekleminizi korumak için uymanız gereken yasaklar da size öğretilecektir. Taburcu olduktan sonra yapacağınız egzersizler ayrı olarak size gösterilecektir. Bazı hastalarda taburcu olduktan sonra ameliyattan maksimum verimi almak için kalça eklem hareket açıklığını artırıcı, eklem çevresi kasları güçlendirici egzersizler yapılması gerekebilir. Bu durumda ameliyattan sonraki 2. haftadan itibaren bir fizik tedavi merkezine başvurulması gerekebilmektedir.
Taburcu olduktan sonra almam gereken ilaçlar ve yara pansumanı olacak mı?
Hastaneden taburcu olurken kullanmanız gereken ilaçlar size verilecek ve nasıl kullanacağınız tarif edilecektir. Yara pansumanı bu konuda tecrübesi olan bir profesyonel tarafından konuk evinde takip edilecektir. Pansumanın sonlandırılması ve dikişlerin alınması kararı doktorunuz tarafından verilecektir.
İyileşme dönemi neler yapmalıyım?
İyileşme döneminizi ister evde ister bir rehabilitasyon merkezinde geçirin, yeni ekleminizi mutlaka korumalısınız. Yasak hareketlerden uzak durmalı, egzersizlerinizi aksatmadan yapmalı, ancak size önerilen limitlerin üzerine çıkamamalısınız. Eski faaliyetlerinize dönmek için acele etmeyin, başlangıçta yeni ekleminizde biraz tutukluk hissedersiniz, bunun doğal olduğunu unutmayın.
Aktif yaşama ne zaman dönebilirim?
Gücünüzü artırmak için her gün yürüyün. Her hafta daha fazlasını yapmaya çaba gösterin. Ancak şunu unutmayın ki bazı günler kendinizi daha iyi hissedeceksiniz. Ameliyattan 6 hafta sonra masa başı işlerinize dönebilirsiniz. Ama işiniz daha ağrı çalışmayı gerektiriyorsa işe dönemiz 3-6 ayı bulabilir. İyileşme hızınız aynı zamanda geçirdiğiniz ameliyatın türüne, ameliyat öncesi kalçanızın kondisyonuna da bağlıdır. Total kalça protezi büyük ve önemli bir ameliyattır, kendinizi tamamen iyi hissetmeniz için birkaç ay geçmesi gerekebilir.
Ameliyat sonrası kontroller ne zaman olur?
Ameliyat sonrası 6. Hafta, 3. Ay ve 6. Ayda X ray ile kontrolleriniz yapılır. Sonrasında her iki yılda bir X ray çektirmek yeterlidir.
Doktorumu ne zaman aramalıyım?
Kalçanızdaki ağrının aniden artması, bacakta veya baldırda şişme, ameliyat sahasında kızarıklık, sıcaklık ya da akıntı olması, nefes almada güçlük veya göğüste ağrı ve 38.5 derecenin üzerinde ateş olması durumunda doktorunuz ile temasa geçmeniz gerekmektedir.
